Trong quá trình phát triển kinh tế xã hội, do những nguyên nhân khác nhau, nhiều loài động vật và thực vật đã bị tuyệt chủng hoặc bị đe doạ tuyệt chủng, các nguồn tài nguyên sinh vật và đa dạng sinh học không ngừng bị suy giảm. Để nâng cao nhận thức trong xã hội và toàn cộng đồng về tính cấp thiết của việc bảo tồn đa dạng sinh học và tạo cứ liệu cho công tác bảo tồn, từ năm 1964, Hiệp Hội Bảo tồn thiên nhiên thế giới (IUCN) đã cho xuất bản các Bộ Sách Đỏ nhằm cung cấp một cách khoa học và có hệ thống danh sách về tình trạng bảo tồn và đa dạng của các loài động và thực vật đang có nguy cơ tuyệt chủng trên thế giới. Ở nước ta, Sách Đỏ Việt Nam lần đầu tiên được soạn thảo và chính thức công bố trong thời gian từ 1992 đến 1996 đã thực sự phát huy tác dụng, được sử dụng có hiệu quả trong các hoạt động nghiên cứu, giảng dạy, quản lý và bảo tồn đa dạng sinh học, tài nguyên sinh vật trong giai đoạn vừa qua. Tuy nhiên, các tài liệu này được tổ chức soạn thảo từ những năm đầu của thập kỷ 90, sử dụng các tiêu chuẩn cũ trước năm 1994 của Hiệp Hội Bảo tồn thiên nhiên thế giới, do đó không tránh khỏi những hạn chế về chất lượng cũng như giá trị sử dụng. Năm 1994, trên cơ sở kết quả của các hội thảo quốc tế và khu vực được tổ chức từ năm 1991, IUCN đã đề xuất những Thứ hạng (Categories) và Tiêu chuẩn (Criteria) mới cho việc phân hạng tình trạng các loài động vật, thực vật bị đe dọa trên thế giới, do Uỷ ban Cứu trợ các loài của IUCN (SSC) soạn thảo và được thông qua trong kỳ họp lần thứ 40 của IUCN tháng 11/1994. Từ đó tới nay, các Thứ hạng và Tiêu chuẩn IUCN mới này đã được hầu hết các nước trên thế giới hưởng ứng, sử dụng vào việc phân hạng tình trạng bị đe dọa của động vật, thực vật hoang dã ở mỗi nước. Bộ sách Sách Đỏ Việt Nam gồm có:
– Động Vật – Thực Vật
“Bộ Sách Đỏ nhằm cung cấp một cách khoa học và có hệ thống danh sách về tình trạng bảo tồn và đa dạng của các loài động và thực vật đang có nguy cơ tuyệt chủng trên thế giới.
Nội dung của Tập 1 – Động vật bao gồm:
+ Các nhóm IUCN & Tiêu chuẩn VRB.
+ Các Danh mục Động vật & các nhóm trong VRB
+ Các khoa học Danh sách các tên.
+ Các danh sách tên người Việt Nam.
+ Tài liệu tham khảo và 301 bức ảnh minh họa màu.
+ Các bản đồ hành chính của nước CHXHCN Việt Nam.
Các động vật được phân loại:
– Thú
– Chim
– Bò sát- lưỡng cư
– Cá
– Cá nước ngọt
– Cá biển
– Động vật không xương sống
– Động vật không xương sống nước ngọt
– Giáp xác
– Thân mềm
– Động vật không xương sống biển
– San hô
– Da gai
– Giáp cổ
– Giáp xác
– Thân mềm
– Côn trùng”
***
Sách đỏ Việt Nam là “danh sách các loài động vật”, thực vật ở Việt Nam thuộc loại quý hiếm, đang bị giảm sút số lượng hoặc có đã nguy cơ tuyệt chủng.
Đây là căn cứ khoa học quan trọng để Nhà nước ban hành những Nghị định và Chỉ thị về việc quản lý bảo vệ và những biện pháp cấp bách để bảo vệ và phát triển những loài động thực vật hoang dã ở Việt Nam.
Dự án Sách đỏ Việt Nam được công bố lần đầu tiên năm 1992. Đây là công trình do Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam phối hợp với Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) thực hiện với sự tài trợ của Quỹ SIDA (Thụy Điển). Các tiêu chuẩn sử dụng trong Sách đỏ Việt Nam được xây dựng trên nền các tiêu chuẩn của Sách đỏ IUCN.
Danh mục phân loại sách đỏ là gì theo IUCN
Các loài sinh vật trên thế giới được sắp xếp theo chín bậc phù hợp với mức độ đe dọa cũng như nguy cơ sống còn của loài đó. Hay nói cách khác, đó chính là trạng thái hay tình trạng bảo tồn của các loài sinh vật sống trên trái đất. Cụ thể:
– Tuyệt chủng (EX – Extinct)
Theo sách đỏ IUCN, tuyệt chủng chính là không còn cá thể nào sinh sống trên trái đất. Và điều này đã có những bằng chứng khẳng định chắc chắn.
– Tuyệt chủng trong tự nhiên (EW – Extinct in the Wild)
Giống như tuyệt chủng đã nói ở trên, các loài động, thực vật tuyệt chủng tự nhiên hay dưới loài, không còn ghi nhận sự sống nào trong khoảng thời gian nhất định. Các sinh vật đó có thể được khảo sát ở vùng phân bố nào đó trong khoảng thời gian phù hợp. Các loài động, thực vật đó, nếu còn sống sẽ còn rất ít và tùy thuộc vào điều kiện nhân tạo của con người có chăm sóc tốt được hay không.
– Cực kỳ nguy cấp (CR – Critically Endangered)
Những loài sinh vật thuộc nhóm cực kỳ nguy cấp đang gặp phải tình trạng nguy hiểm, có thể trong tương lai gần sẽ bị tuyệt chủng. Được coi là cực kỳ nguy cấp khi quần thể của loài đó phân bố trong vùng 100km2 hoặc đã bị suy giảm còn 20% cá thể loài.
– Nguy cấp (EN – Endangered)
Trong nhóm sinh vật nguy cấp thì nguy cơ tuyệt chủng thấp hơn nhóm cực kỳ nguy cấp. Tuy nhiên, chúng cũng có nguy cơ tuyệt chủng nếu như con người không có chính sách bảo tồn, phát triển đúng đắn.
– Sắp nguy cấp (VU – Vulnerable)
Nhóm loài nào đó thuộc nhóm sắp nguy cấp, chứng tỏ chúng đang có nguy cơ phải đối mặt với tình trạng tuyệt chủng trong tương lai. Tuy nhiên, tình trạng sắp nguy cấp sẽ diễn ra quá trình lâu hơn ở nguy cấp (EN) hay cực kỳ nguy cấp (CR).
Nếu loài sinh vật đó bị giảm trên 80% hoặc chỉ còn 20.000km2 tổng diện tích phân bố thì thuộc nhóm sắp nguy cấp trong thắc mắc sách đỏ là gì này.
– Sắp bị đe dọa (Near Threatened)
Được coi là sắp bị đe dọa khi giống loài đó sẽ có nguy cơ phải đối mặt với tình trạng tuyệt chủng trong tương lai gần.
Những mức độ khác trong sách đỏ
– Ngoài 6 mức độ của các loài động, thực vật kể trên thì còn 3 nhóm nhỏ ít nguy cấp trong đánh giá của IUCN đó là:
+ Sắp bị đe dọa
+ Ít quan tâm
+ Phụ thuộc bảo tồn
3 nhóm này có thể được liệt vào một nhóm chính là ít nguy cấp hay LR – Lower Risk
Mời các bạn đón đọc Sách Đỏ Việt Nam – Động Vật của tác giả Nhiều Tác Giả.