Văn học dân gian là một phần không thể thiếu trong văn học nghệ thuật. Tuy nhiên, nhiều người vẫn chưa hiểu rõ về loại hình văn học này. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu về đặc trưng và các thể loại của văn học dân gian.
Văn học dân gian là gì?
Văn học dân gian được hiểu là những tác phẩm nghệ thuật truyền miệng được tạo ra để phục vụ cuộc sống hàng ngày. Loại văn học này thường chỉ được truyền miệng và ít khi ghi chép lại. Nó không tuân theo một tiêu chuẩn cụ thể, mà mang tính chất truyền miệng từ người này sang người khác, từ đời này sang đời khác. Các tác phẩm này bao gồm câu chuyện kể, sử thi và truyền thuyết được truyền miệng qua nhiều thế hệ.
Khái quát về văn học dân gian Việt Nam
Văn học dân gian chính là nguồn cảm hứng vô tận, nuôi dưỡng nhiều thế hệ trẻ, từ chiếc nôi tre đến giấc ngủ êm đềm. Nó giúp chúng ta tái hiện lại thực tế cuộc sống lao động và tình yêu thương của người dân trên mảnh đất mà chúng ta sống.
Văn học dân gian giúp chúng ta trải nghiệm một cách chân thực về tình yêu, sự quý trọng những hình ảnh từ con trâu, cái cày đến gốc lúa và vườn rau. Nó cho ta cái nhìn sâu sắc về cuộc sống xung quanh.
Đặc trưng của văn học dân gian
Tính nguyên hợp
Văn học dân gian thể hiện sự hoà hợp giữa nhiều khía cạnh xã hội và phản ánh tình trạng từ ý thức xã hội nguyên thuỷ.
Văn học dân gian được coi như một bộ bách khoa toàn thư của dân tộc. Dân tộc ta, dù không có điều kiện tham gia các hoạt động tinh thần hay tri thức tư tưởng, vẫn có thể cảm nhận được nghệ thuật thuần tuý của văn học dân gian. Vì vậy, mỗi thể loại văn học dân gian đều thể hiện tâm tư, tình cảm chân thành của mọi người.
Tính tập thể
Hầu hết các tác phẩm văn học dân gian do người dân sáng tạo ra. Tính tập thể thể hiện chủ yếu qua việc truyền bá và lan truyền những tác phẩm này. Điều quan trọng nhất là chúng có thể tiếp tục được truyền miệng qua nhiều thế hệ và có sức ảnh hưởng lâu dài.
Văn học dân gian gắn liền với cuộc sống của những người nông dân. Đây là thể loại văn học gắn bó nhất với cuộc sống của những người nông dân. Từ sinh hoạt hàng ngày, môi trường sống, truyền thống, tín ngưỡng và dân ca cho đến những bài hát ru từ cái nôi, tất cả đã tạo nên nhiều tác phẩm đặc biệt của văn học dân gian.
Các thể loại văn học dân gian
- Thần thoại: Kể lại các câu chuyện về các vị thần tạo ra thế giới tự nhiên và thế giới con người. Nó phản ánh nhận thức của con người về thời cổ đại và nguồn gốc thế giới.
- Truyền thuyết: Các câu chuyện truyền miệng về các nhân vật lịch sử hoặc thần thoại không rõ nguồn gốc có thật hay không. Hoặc giải thích về nguồn gốc của các loài sinh vật theo quan điểm dân gian. Các câu truyện này thường sử dụng các biện pháp văn học như nhân hoá để phô diễn về các nhân vật huyền thoại.
- Sử thi: Các tác phẩm kể về cuộc sống hàng ngày hoặc về một nhân vật trung tâm như các anh hùng, dũng sĩ,…
- Truyện cổ tích: Những câu chuyện hư cấu về các chuyến phiêu lưu, thế giới thần tiên và loài vật. Loại chuyện ngắn này kể về tiên nữ, thần tiên, ông bụt và phù thuỷ,…
- Truyện ngụ ngôn: Có thể viết thành văn hoặc thơ, sử dụng động vật hoặc vật phẩm làm phép ẩn dụ, hoặc kể câu chuyện về người khác để truyền đạt một bài học nào đó.
- Truyện cười: Loại truyện này có nhiều dạng, chúng mang lại niềm vui và giải trí cho người đọc. Những câu chuyện này thường đơn giản và hài hước.
- Tục ngữ: Những câu nói được rút gọn từ kinh nghiệm dân gian, có âm điệu và có thể truyền miệng dễ nhớ để nhắc nhở con cháu.
- Câu đố: Phản ánh sự hiện tượng và các vật thể theo cách nói sai lạc. Câu đố được tạo ra dựa trên đặc điểm và chức năng của từng vật thể để truyền đạt qua hình ảnh so sánh.
- Ca dao: Các câu hát được truyền miệng, thường theo thể thơ lục bát dễ nhớ và dễ thuộc.
- Vè: Loại tự sự dân gian có vần, phản ánh sự kiện diễn ra và thể hiện thái độ khen chê đối với những sự kiện đó.
- Truyện thơ: Các tác phẩm được sáng tác bằng chữ Nôm, hầu hết theo thể lục bát.
So sánh văn học dân gian và văn học viết
Giống nhau
- Cả hai là các tác phẩm nghệ thuật được sáng tạo bằng trí óc và lao động.
- Cả hai phản ánh cuộc sống, tâm tư và tình cảm của con người.
- Cả hai sử dụng ngôn ngữ để xây dựng và tạo hình nghệ thuật để diễn đạt quan điểm và tâm tư.
Khác nhau
Mối quan hệ giữa văn học dân gian và văn học viết
Để hiểu văn học viết, chúng ta cần hiểu rõ về văn học dân gian. Trước khi có chữ viết, văn học chỉ tồn tại qua văn học dân gian.
Văn học viết hưởng ứng những nội dung, tư tưởng và hình thức nghệ thuật từ văn học dân gian. Ví dụ, truyền thuyết Thánh Gióng làm mở đầu cho thể loại văn học yêu nước và chống xâm lược trong văn học dân tộc.
Văn học viết cũng ảnh hưởng đến văn học dân gian ở một số khía cạnh. Ví dụ, các tác giả dân gian đã đưa các thành phần văn học viết vào trong ca dao (nhân vật trong Truyện Kiều, Lục Vân Tiên…).
Như vậy, trong quá trình phát triển văn học, cả văn học dân gian và văn học viết luôn có mối quan hệ bổ sung, hỗ trợ lẫn nhau để cùng phát triển. Văn học dân gian là nền tảng để văn học viết phát triển, và ngược lại, văn học viết đem đến sự phong phú và đa dạng cho văn học dân gian.
Các tác phẩm văn học dân gian
- Truyện cổ tích: Tấm Cám, Sọ dừa.
- Truyện cười: Lợn cưới áo mới, Tam đại con gà.
- Truyện ngụ ngôn: Thầy bói xem voi, Ếch ngồi đáy giếng.
- Thần thoại: Lạc Long Quân và Âu Cơ, Cuộc tu bổ các giống vật.
- Sử thi: Sử thi Dăm Săn, Đẻ đất đẻ nước.
- Truyền thuyết: Thánh Gióng, Sơn Tinh Thủy Tinh.
Xem thêm:
- Văn học hiện đại là gì? Khái quát văn học hiện đại tại Việt Nam
- Văn học lãng mạn là gì? Đặc trưng và tác dụng của văn học
- Nghị Luận Là Gì? Mục Đích, Đặc Điểm Và Ví Dụ Văn Nghị Luận Xã Hội Và Văn Học
Đó là những thông tin mà chúng ta đã chia sẻ về văn học dân gian. Hãy tiếp tục theo dõi Tâm sự của Sách để cập nhật những kiến thức mới nhất về văn học và nhiều lĩnh vực khác nhé!
