Sống khổ
Phần 1
Bà chủ nhà không xinh đẹp, nhưng cách ăn mặc sạch sẽ, gọn gàng, và cách nói mềm mỏng. Có vẻ như vì công việc ngoài đường, bà phải đi bán mua. Trong khi ông chồng chỉ ở nhà suốt ngày. Ông chỉ ra khỏi cổng để đổ rác hay để tiểu tiện vào những vũng bẩn ở chân tường. Ông chẳng đi đâu cả và cũng ít khi có khách đến nhà. Ngày nào trời không rét, ông cũng chỉ cởi trần. Bà gọi ông là ông Học, và ông Học có con trai lớn nhất tên là Học. Con trai này mắt toét, và cũng thêm bệnh thối tai. Thấy nó cứ ngơ ngẩn và ngây thơ. Thằng con trai thứ hai ít tuổi hơn, nhưng nhanh nhẹn hơn nhưng vẫn thô hơn. Khi tức giận, nó thường nắm áo thằng anh và đấm vào ngực. Cả hai đứa con đều bẩn thỉu. Đó là một sự trái ngược hài hước. Ông Học thường rửa sân nhà, chuồng lợn, chuồng tiêu và giải nước cho lợn nhưng lại không bao giờ quan tâm đến việc rửa và giải nước cho hai đứa con. Ông cũng không chăm sóc bản thân mình nhiều. Nhà, cửa, sân, bếp chỉ sạch sẽ bên trong. Ông nghĩ rằng bên ngoài không còn là phần của nhà ông. Ông chẳng quét dọn bao giờ và tất cả rác thải ông đổ ra đó…
Vào nửa đêm, khi San xếp sách vở, tắt đèn, đi ngủ, ông Học nhớ ra một việc cần làm. Ông tỉnh táo, in như một máy, gài một cây diêm ở bên bàn. Ông cầm diêm, châm vào cây đèn búp măng để ở giữa bàn. Sau đó, ông cầm đèn xuống bếp. Mọi người nghe tiếng ông chạy đi chạy lại mấy lượt, tiếng nồi xanh loảng xoảng, tiếng nước rơi xuống sân kêu toang toảng… Ông ngồi làm đậu, luộc đậu một mình cho đến bốn giờ, bà vợ gọi ông dậy, ông ôm đứa con nhỏ nhất cho bà. Bà xuống bếp để giúp ông làm nốt. Rồi sửa gánh hàng để ra đi. Bà đi rất sớm. Vợ đi rồi, ông Học cho lợn ăn, sửa nồi xanh, sau đó quét, rửa sạch sẽ sân, chuồng tiêu, chuồng lợn… Thường lúc San và Thứ đi dạy, ông ngồi xay đậu, trần như con ếch, chỉ có một cái quần đùi ròng rọc, che một tí thân, hai đầu gối khuỳnh ra, hai chân ôm cối xay bằng đá, tay quay cối. Ông ngồi như vậy suốt buổi sáng. Mười giờ, ông thổi nồi nấu ăn, lấy mâm bát sẵn sàng. Bà vợ về, họ cùng ăn cơm. Ăn xong, ông ngủ trưa một giấc khá dài, để bù lại thời gian thức đêm. Bà vợ ngủ ít thôi. Vào một giờ, bà lại ra đi, hoặc để bán hàng thừa, hoặc để đi đong đậu. Hơn hai giờ, ông Học dậy. Ông giội mấy gáo nước cho tỉnh táo người hơn là vì muốn sạch người. Rồi ông lại xay đậu, chẻ củi, cho lợn ăn, làm mọi việc, trước khi làm bữa cơm chiều. Bữa chiều, ăn sớm lắm. Nếu bà vợ chưa kịp về thì họ để phần, nhưng phần nhiều bà về kịp, để cùng ăn. Cơm xong, vợ chồng và con cái nhà ông Học làm gắp mía. Mỗi người có một vài cây mía. Họ không ăn mía nhiều, nhưng có lẽ đã nghiện rồi. Họ ngồi cùng nhau trên một chiếc giường. Ông bố, vẫn nằm duỗi dài ở giường. Hai đứa con cũng ngồi trên giường, một đứa dựa đầu, một đứa dùng chân ấn vào ông. Ông tươi cười hoặc quát con trước sự diễn biến hài hước của hai ông giáo. Bà cười ngượng, nhưng trách ông. Ông không nghe thấy. Mắt ông vừa đỏ lên. Má ông phình to. Cổ ông nổi lên. Đầu ông lắc lư theo âm nhạc trong miệng ông ầm ĩ. Cả hai đứa con cười, hét lên, đập tay phành phạch xuống giường. Bà vợ ngồi ở một góc giường, giữ đứa con nhỏ, xem nó cười, nhún nhảy vẫy tay mà không bằng lòng, những khi cái trò lố bịch của chồng diễn ra trước mặt hai ông giáo. Bà hơi đỏ mặt, cúi ngay mặt xuống. Bà cười ngượng, nhẹ nhàng chỉ trích chồng. Chồng lại thổi kèn hăng quá, không nghe thấy. Hai mắt ông tru ngược lên. Má ông phình lên. Cổ ông lớn như cổ trâu, nổi lên. Đầu ông lắc, nhìn trông ngộ lắm. Hai đứa con càng cười, càng hét, càng đập giường, càng reo hò khỏe. Và vợ bực. Bà nhìn trộm San và Thứ. Thứ không để ý, coi đó là chuyện bình thường, ai cũng có thể làm. San cố nghiêm trang, nhưng mặt lại gờn gợn và nụ cười thấp thoáng trên môi, rồi lại vụng về. Bởi đã cố nín, mặt họ đỏ lên. Nếu không có công việc hoặc việc làm gì, họ sẽ lảng vào buồng. Có lúc bà cũng ngượng mắng hai con. Nhưng tiếng chức chục, hò hét của chúng át cả tiếng bà đi. Bà tức mình phang cho mỗi đứa mấy cái gióng vào đầu. Tiếng hò hét, chí chẹp bỗng im bặt. Cả tiếng kèn tầu cũng tắc. Hai đứa con xoa đầu, mếu sững. Bà mẹ gắt gỏng:
- Khiếp! Làm cái gì mà om nhà lên thế? Con nhà hư quá!
Ông chồng biết mình là chính phạm, ngượng nghịu nhìn hai con, nhìn trộm vợ. Mặt bà đỏ lừ. Bà nhìn xuống để giấu mặt đi. Bà nuốt nghẹn, như cái tức đã đưa lên đến cổ… Ông chồng quát hai con:
- Im ngay! Có thế mà cũng chực khóc!… Tao dận cổ! Nằm xuống đây!
Bà vợ không nhịn được. Bà cau mặt:
- Nói be bé chứ! Làm gì mà phải quát lên như vậy?… Khiếp thật thôi!
Tiếng bà đã run run. Bà có vẻ như chực khóc. Có lẽ nước mắt bà đã ứa ra một chút, và chảy vòng quanh mắt. Bà ấm ức. Cả nhà im lặng. Rồi ông chồng trở mình quay mặt vào.
Thứ cảm thấy một chút gì đó nằng nặng trong lòng. Y ái ngại cho cả đôi vợ chồng kia. Cho người chồng, bởi vì ông có vẻ như phải nhịn vợ, phải chịu bẽ mặt trước hai người lạ. Và cho người vợ, vì bà có vẻ lấy làm xấu hổ vì chồng thô lỗ quá. Người ta chẳng phiền gì đến ai, thật cũng khó lắm thay! Thứ và San dù chẳng muốn chút nào, nhưng chỉ vì có mặt ở đây cũng đã đem đến cho hạnh phúc gia đình ông Học những cơn sầu nho nhỏ. Nói là nho nhỏ bởi vì xưa nay người ta vốn khinh thường những nỗi khó chịu giây lát kia. Thật ra thì chúng chẳng nhỏ tí nào. Chúng như một cái hạt táo, hay một cái đầu đanh trồi lên, bên dưới cái chiếu ta nằm. Nó chẳng giết chết ai, chẳng làm đau, chỉ cồm cộm cái lưng thôi, nhưng chính vì nó đã làm người ta mất hết cả cái thú vị của sự nghỉ ngơi êm ái…
Chuyện tâm sự về cuốn sách
Vào khoảng nửa đêm, San sắp xếp sách vở, tắt đèn, và chuẩn bị đi ngủ. Nhưng trong nhà, ông Học nảy ra một ý nghĩ cần phải làm. Ông tỉnh táo, như máy móc, gài một cây diêm gần bàn. Sau đó, ông cầm diêm và châm vào cây đèn búp măng ở giữa bàn. Ông tiếp tục cầm đèn xuống bếp. Tiếng ông chạy đi chạy lại và tiếng nồi xanh loảng xoảng, tiếng nước rơi xuống sân gạch kêu toang toảng… Ông ngồi làm đậu, luộc đậu một mình cho đến bốn giờ. Sau đó, bà vợ gọi ông dậy, ông mang đứa con nhỏ nhất cho bà. Bà xuống bếp để giúp ông làm nốt việc, rồi sửa gánh hàng để ra đi. Bà đi rất sớm. Sau khi bà đi, ông Học cho lợn ăn, sửa nồi xanh, sau đó quét, giội nước và làm sạch sẽ sân, chuồng tiêu và chuồng lợn. Thường lúc San và Thứ đi dạy, ông ngồi xay đậu, trần như con ếch, chỉ có một cái quần đùi ròng rọc, che một tí thân, hai đầu gối khuỳnh ra, hai chân ôm cối xay bằng đá, tay quay cối. Suốt buổi sáng, ông ngồi như vậy. Mười giờ, ông thổi nồi nấu ăn, lấy mâm bát sẵn sàng. Bà vợ về, họ cùng ăn cơm. Ăn xong, ông ngủ trưa một giấc khá dài, để bù lại thời gian thức đêm. Bà vợ ngủ ít thôi. Sau một giờ nữa, ông Học dậy. Ông giội mấy gáo nước để tỉnh người hơn là để sạch sẽ. Rồi ông lại xay đậu, chẻ củi, cho lợn ăn và làm mọi việc trước khi làm bữa cơm chiều. Bữa chiều, họ ăn sớm lắm. Nếu bà vợ chưa kịp về thì họ để phần ăn đấy, nhưng phần nhiều thì bà vợ về kịp để cùng ăn. Cơm xong, ông Học và con cái cùng hái mía. Mỗi người có vài cây mía. Họ không ăn nhiều mía, nhưng có lẽ đã nghiện rồi. Họ ngồi cùng nhau trên một chiếc giường. Ông bố, vẫn nằm duỗi dài trên giường. Hai đứa con cũng ngồi trên giường, một đứa dựa đầu, một đứa dùng chân ấn vào ông. Ông vui vẻ nói chuyện hoặc quát con trước sự diễn biến hài hước của hai ông giáo. Bà vợ ngồi ở một góc giường, giữ đứa con nhỏ, xem nó cười, nhún nhảy vẫy tay nhưng có vẻ không bằng lòng, nhất là khi cái trò lố bịch của chồng diễn ra trước mặt hai ông giáo. Bà cười ngượng và nhẹ nhàng chỉ trích chồng. Chồng không nghe thấy. Hai mắt chồng đỏ lên. Má chồng phình lên. Cổ chồng nổi lên. Đầu chồng lắc lư theo âm nhạc trong miệng chồng ầm ĩ. Cả hai đứa con cười, hét lên, đập tay phành phạch xuống giường. Bà vợ ngồi ở một góc giường, giữ đứa con nhỏ, xem nó cười, nhún nhảy vẫy tay nhưng có vẻ không bằng lòng, nhất là khi cái trò lố bịch của chồng diễn ra trước mặt hai ông giáo. Bà hơi đỏ mặt, cúi ngay mặt xuống. Bà cười ngượng, nhẹ nhàng chỉ trích chồng. Chồng lại tiếp tục thổi kèn quá mức, không nghe thấy bà. Hai con ngồi xoa đầu, thầm cầu xin tha lỗi. Bà cáu:
- Im đi! Làm gì mà khóc như thế? Các con hư quá!
Chồng biết mình mắc tội, ngượng ngùng nhìn hai con trai và lén nhìn vợ. Má vợ đã đỏ lừ, bà nhìn xuống để giấu mặt. Nước mắt bà rơi xuống một cách mờ nhạt, chảy thành vòng quanh mắt. Bà tức giận. Cả nhà im lặng. Rồi chồng quay lại và bỏ mặt vào.
