Theo truyền thuyết Ramayana, nữ thần Lakshmi được sinh ra từ câu chuyện khuấy biển sữa để tìm thuốc trường sinh. Kể từ lâu xa xưa, các vị thần bị nguyền rủa vì không tôn trọng các đạo sĩ trần gian và không được phép sống mãi mãi. Để gỡ bỏ lời nguyền này, thần Vishnu đã hướng dẫn các vị thần rằng dưới biển sữa có thuốc trường sinh và nếu khuấy cạn biển sữa, sẽ tìm thấy thuốc và người uống nó sẽ trường tồn.
Để khuấy cạn biển sữa, các vị thần đã cùng nhau với quỷ sức mạnh, sử dụng rắn thần Naga và núi Meru (ngọn núi linh thiêng trong tín ngưỡng Hindu, vị trí của vị thần tối cao) để khuấy động biển sữa. Theo truyền thuyết, việc khuấy động biển kéo dài hàng ngàn năm, khiến núi Meru chìm xuống. Thần Vishnu đã biến thành rùa để nâng núi lên. Khi biển sữa cạn dần, nữ thần Lakshmi là người đầu tiên hiện lên. Thần Vishnu sau đó đã chọn Lakshmi làm vợ. Bên cạnh Lakshmi, còn có bọt biển thành hình bò Nandin (vật cưỡi của thần Shiva), chim thần Garuda (vật cưỡi của thần Vishnu), ngỗng Hamsa (vật cưỡi của thần Brahma) và nhiều tiên nữ Apsara.
Từ câu chuyện về sự ra đời của Lakshmi, chúng ta có thể thấy vai trò và vị trí quan trọng của nàng trong thế giới thần tiên của tín ngưỡng Hindu. Các tác phẩm điêu khắc trang trí trên các công trình kiến trúc từ thời kỳ Angkor và văn hóa Chăm Pa (Việt Nam) thường lấy cảm hứng từ câu chuyện khuấy biển sữa và hình tượng nữ thần Lakshmi đầy quyến rũ.
Trong tổng số 1.800 đền đài của thời kỳ Angkor, đền Kravan là duy nhất được xây dựng để thờ nữ thần sắc đẹp Lakshmi. Nó nằm trong quần thể Angkor Wat, Siem Reap.
Khi tôi có dịp tham quan Ấn Độ, quê hương của Hindu giáo, tôi đã thấy hình ảnh nữ thần Lakshmi trên mái đền thờ thần Shiva bên bờ sông Hằng ở thành phố Varanasi. Dọc theo sông Hằng tại Varanasi, có hàng ngàn công trình kiến trúc kéo dài hàng ngàn năm, được gọi là Ghat trong tiếng địa phương. Ghat không chỉ là nơi tắm rửa trước khi thực hiện các nghi thức tôn giáo trên sông Hằng, mà còn là nơi tôn thờ các vị thần Hindu. Một trong số đó là ngôi đền Kedar Ghat. Đây cũng là một trong những ngôi đền cổ nhất ở Varanasi, xây dựng theo phong cách kiến trúc Hindu cổ đại.
Trên mái của ngôi đền Kedar Ghat, tôi thấy bức tượng chính của thần Shiva và vợ là Uma cưỡi trên bò thần Nandin, cùng với thần Ganesha mặc hình người với đầu của voi, con trai của Shiva. Nữ thần Lakshmi ngồi oai nghi ở ngoài cùng, cạnh đó là hai con voi trắng sử dụng vòi để làm nghi thức làm sạch cho Lakshmi trước khi kết hôn với thần Vishnu.
Một điều thú vị khi quan sát các tượng điêu khắc trên mái đền Kedar Ghat là các nữ thần được mặc áo, không để ngực trần như các nước khác.
Trở lại với các công trình kiến trúc thời kỳ Angkor, chúng ta có thể thấy nhiều hình ảnh của nàng Lakshmi được tạo ra. Ví dụ như tượng trang trí tại đền Preah Vihear trên núi Dangrek gần biên giới Thái Lan. Nhìn từ cửa Đông của đền Angkor Wat, ta cũng có thể thấy một tác phẩm điêu khắc lớn về Lakshmi. Đền Banteay Srei cũng có hình ảnh nữ thần Lakshmi được điêu khắc tinh xảo trên các tấm gạch. Từ thời kỳ Angkor, hình tượng Lakshmi đã xuất hiện trong các mảng điêu khắc trên bức tường đền Sambo Prey Kuk từ thế kỷ thứ 7. Ngoài ra, đền Kravan (thế kỷ 10) cũng là một công trình kiến trúc độc đáo kết hợp với hình ảnh của nữ thần Lakshmi. Trong không gian thờ cúng của đền, hình ảnh nữ thần Lakshmi được tạo ra trên tường gạch. Kiến trúc này có nhiều điểm tương đồng với nghệ thuật Chăm Pa, hiếm gặp trong các công trình kiến trúc của thời kỳ Angkor.
Ở Việt Nam, nữ thần Lakshmi cũng được xem là biểu tượng của sự may mắn. Nghệ thuật Chăm thường trình bày hình ảnh nữ thần này như một người mẹ đất nước. Các tác phẩm như tượng nữ thần Lakshmi ngồi, tay cầm đóa sen hoặc tượng tắm nữ thần Lakshmi trong phong cách Trà Kiệu, Đồng Dương… đều là những tác phẩm có giá trị và mang đẹp không thời gian.
Bài viết và ảnh: Nguyễn Đình.
Xem thêm:
