Nguyên Nhân Người Việt Không Ham Đọc Sách
Người Việt Nam, như một dân tộc thực dụng và ham vui, không có lý do gì khiến họ không yêu thích việc đọc sách nếu nó mang lại lợi ích hoặc niềm vui cho họ. Vì vậy, những phàn nàn gần đây về sự thiếu ham đọc sách của người Việt (dựa trên lượng sách tiêu thụ trên thị trường, số người sử dụng thư viện, và thực tế rất ít người đọc sách trên xe buýt hoặc các nơi công cộng) chỉ có thể giải thích rằng: “họ thấy việc đọc sách không mang lại lợi ích gì hoặc không gây hứng thú cho họ.”
Tuy nhiên, không đọc sách cũng không có gì sai. Khi không đọc sách, vẫn có thể thi đỗ, làm giàu, và thăng tiến trong công việc. Nghĩa là, khi xã hội chỉ định hướng con người đến những tham vọng “ngắn hạn và thực dụng” như bằng cấp, tiền bạc, và quyền lực, người ta chỉ tập trung vào việc làm gì để đạt được những ước mơ đó một cách nhanh nhất. Hiện nay ở Việt Nam, để đạt được những ước mơ đó, đọc sách không phải là ưu tiên hàng đầu. (Hiển nhiên là cũng có những cách khác để đạt được thành công nhanh hơn, chắc chắn hơn, và ít rủi ro hơn.)
Một dân tộc không ham đọc sách vẫn có thể sinh ra những triệu phú (không có xã hội nào mà không có người giàu hơn những người khác!), và một dân tộc không ham đọc sách vẫn có những nhà lãnh đạo (không có xã hội nào mà không có ai đó làm thủ tướng!), nhưng dân tộc đó khó có thể sinh ra những nhà khoa học hay nghệ sĩ xuất chúng với những đóng góp lớn cho nhân loại. Thậm chí, nói thẳng ra, dân tộc ấy cũng khó mà sinh ra những chính khách hay doanh nhân có tầm vóc lớn, có ảnh hưởng tư tưởng trên phạm vi quốc tế. Quá đầy rằng, dân tộc ấy cũng chỉ sinh ra những chính khách và tỷ phú có tầm thường.
Hệ Thống Giáo Dục và Tác Động Bất Lợi
Tình trạng không ham đọc sách của người Việt Nam ngày nay xuất phát từ hệ thống giáo dục. Giáo dục không khuyến khích thói quen đọc sách, thói quen ghi chép tự do, thói quen tóm tắt ý tưởng trong sách từ khi còn nhỏ. Ngoài ra, giáo dục không khuyến khích tư duy độc lập, tư duy phê phán, và thói quen đặt câu hỏi. Thay vào đó, giáo dục chỉ tập trung vào áp đặt chân lý và luân lý, không khích lệ học sinh nghi vấn, tìm hiểu, phiêu lưu, và sáng tạo. Với một hệ thống giáo dục như vậy, đọc sách không mang lại niềm vui, vì đọc sách là để tự do theo các ý tưởng, để tìm hiểu và tiếp nhận tri thức, nhưng cũng để tham gia tranh luận và phản biện với sách. Việc đọc sách bị gò bó, không được khuyến khích thể hiện quan điểm của mình, và do đó không thể mang lại cảm hứng.
Nhiều nhà trí thức và nhà nghiên cứu giáo dục hàng đầu (như GS. Hoàng Tụy, nhà văn Nguyên Ngọc…) đã đề cập nhiều về cải cách giáo dục Việt Nam, nhưng hiện tình vẫn chưa thay đổi căn bản. Vấn đề là rất phức tạp, và tôi không muốn đề cập ở đây. Tôi chỉ muốn nhấn mạnh rằng: “nguyên nhân hàng đầu khiến người ta không ham đọc sách nằm ở hệ thống giáo dục. Giáo dục đã sai.”
Tiếp theo là những yếu tố ngoại cảnh. Người Việt Nam hiện nay phải sống trong một môi trường không thuận lợi cho việc đọc sách. Ở các nước phát triển, nhiều người đọc sách khi đi xe điện hoặc trong kỳ nghỉ. Tuy nhiên, ở Việt Nam, đa phần người ta đi xe máy và không có nhiều ngày nghỉ dài. Khi tính tổng thời gian di chuyển hàng ngày là 30 phút, tổng cộng một năm là 180 giờ, cộng thêm 30 ngày nghỉ (mỗi ngày dành 2 giờ cho đọc sách), công dân ở các nước phát triển đã có tới… 240 giờ đọc sách. Hãy tưởng tượng xem, với 240 giờ, chúng ta có thể đọc những gì? Người đọc chậm cũng có thể đọc 10 trang sách trong 1 giờ, vậy với 240 giờ, anh ta có thể đọc… 2.400 trang sách!
Bên cạnh đó, giao thông không tiện lợi và ít ngày nghỉ dài, điều kiện sống của người Việt Nam cũng khá không thuận tiện cho việc đọc sách: ồn ào, chật chội. Người không có phòng riêng để đọc sách (đa số người Việt Nam hiện nay) sẽ phải ngồi đọc sách giữa tiếng tivi, tiếng nói chuyện của những người xung quanh. Đọc sách trong tình trạng như vậy, rất khó mà có hứng khởi.
Hơn nữa, thói quen ăn uống và sinh hoạt của người Việt Nam cũng rất dềnh dàng, rườm rà, và tốn nhiều thời gian.
Do đó, người Việt Nam hiện nay đang gặp phải nhiều khó khăn trong việc đọc sách, vừa không được hệ thống giáo dục khuyến khích, hướng dẫn và rèn thói quen đọc sách, vừa bị ảnh hưởng bởi các yếu tố ngoại cảnh và thói quen sinh hoạt.
Tuy nhiên, những nguyên nhân này được xem như không thể thay đổi ngay lập tức. Vậy chúng ta có thể làm gì để khuyến khích người Việt đọc sách?
Giải Pháp Kích Thích Việc Đọc Sách
a) Tủ Sách Tri Thức Siêu Rẻ
Sách hiện nay quá đắt. Giả sử tôi là một sinh viên ngành văn học, muốn sở hữu một tủ sách khoảng 300 cuốn (150 cuốn văn học nước ngoài, 100 cuốn văn học Việt Nam và 50 cuốn sách nghiên cứu). Tôi sẽ phải trả trung bình khoảng 40,000 đồng mỗi cuốn (sách đã giảm giá), tổng cộng tôi cần 12 triệu đồng. Đó là một số tiền lớn, vượt quá khả năng của rất nhiều sinh viên ngày nay.
Sự lựa chọn sách của con người thường phụ thuộc vào hình thức và giá cả. Nếu một cuốn sách có giá 10-20,000 đồng, người ta sẵn sàng mua, nhưng nếu giá lên đến 50 – 100,000 đồng, người ta bắt đầu ngại, đặc biệt là sinh viên.
Ở Đức, có một nhà xuất bản gọi là Reclam (http://www.reclam.de). Nhà xuất bản này đã tạo ra một tủ sách gọi là “Tủ sách sinh viên” (Unviversität-Bibliothek). Đó là những cuốn sách bìa đen, giấy xấu, in chữ nhỏ, giá trung bình chỉ khoảng 2-5 Euro/cuốn, tức là rẻ hơn những cuốn sách khác khoảng 5 lần. Tôi nhớ mua một cuốn “Phê phán lý tính thuần túy” của Kant với giá 5 Euro, trong khi cũng cuốn sách như vậy của Kant ở chỗ khác có giá lên tới 28 Euro. Hiện nay cuốn “Phê phán lý tính thuần túy” của Kant ở Việt Nam có giá 150,000 đồng. Nếu in theo lối của Reclam, tôi tin rằng giá sẽ giảm xuống còn 15,000 đồng. Bất kỳ sinh viên nào cũng có thể mua được.
Vì vậy, tôi tin rằng Việt Nam nên thành lập một tủ sách sinh viên như vậy. “Tủ sách sinh viên” này sẽ bao gồm các cuốn sách gọi là “trị tham khao” trong tất cả các lĩnh vực: khoa học xã hội, triết học, văn chương, nghệ thuật, kinh tế, văn hóa. Tất cả đều được in theo lối đơn giản nhất: bìa đen, giấy xấu, chữ nhỏ, miễn là biên tập tốt và đóng gáy chắc. Mỗi cuốn có giá trung bình 10-15,000 đồng.
Như vậy, một sinh viên nghèo vẫn có thể mua sách. Anh ta có thể sở hữu một tủ sách 300 cuốn sách chất lượng, tự trang bị tri thức mà chỉ mất khoảng 3 triệu đồng.
Tủ sách giá rẻ này đã được nhà xuất bản Reclam thành lập từ năm 1867, đã tồn tại trong 141 năm. Trong kỷ niệm 140 năm “Tủ sách giá rẻ” hay còn gọi là “tủ sách cho mọi người”, Reclam đã mời các nhà trí thức hàng đầu của Đức đến dự và phát biểu. Hóa ra hầu hết những người đại diện nổi tiếng trong giới học thuật và chính trị Đức đã từng mua sách của Reclam, và họ đều nói rằng, nhờ Reclam mà họ có tủ sách riêng. Hóa ra không phải những cuốn sách bìa cứng đẹp mới nuôi dưỡng các thiên tài, mà là những cuốn sách bìa đen, giấy xấu.
Ở Việt Nam hiện nay, có vẻ như người ta thích săn đón những thứ hào nhoáng bên ngoài. Có quá nhiều đồ lặt vặt và không cần thiết. Theo tôi, để khai sáng cho dân tộc, đây là thời điểm mà chúng ta nên dũng cảm vứt bỏ tất cả những thứ thừa thãi, chỉ tập trung vào những điều thực sự quan trọng. Chúng ta cần tạo nên một cuộc cách mạng về giá sách. Tạo ra một tủ sách tri thức “siêu rẻ”. Tủ sách này có thể bán ở tất cả các cửa hàng sách ở các trường đại học.
Giá sách, theo tôi, là một trong những vấn đề quan trọng hiện nay. Không cần nhìn xa, chỉ cần nhìn vào hàng người xếp hàng mua sách ở phố Nguyễn Xí là hiểu được. Lý do? Rất đơn giản: vì có biển hiệu treo “Giảm giá từ 30-50%!”. Thế thôi, không cần phải quảng cáo quá dài.
Nếu tạo ra một tủ sách siêu rẻ, trong đó có “Những người khốn khổ, trọn bộ, giá 30,000 đ” hoặc “Khế ước xã hội, giá 10,000 đ”, “Bàn về tự do, giá 10,000 đ”, “Truyện Kiều, giá 5,000 đ”… tôi tin rằng chúng ta sẽ thu hút được vô số sinh viên nghèo đến hiệu sách. Chỉ cần nghiên cứu về loại sách của Reclam, tôi tin rằng chúng ta có thể làm được điều đó.
b) Tạp Chí “Đọc Rẻ”
Cùng với “Tủ sách tri thức siêu rẻ”, chúng ta có thể thành lập một tạp chí, tạm gọi là “Đọc rẻ”. Tạp chí này nên được xuất bản khoảng 2 lần mỗi năm, in theo lối đơn giản nhất và miễn phí cho sinh viên hoặc gửi đến các thư viện. Nội dung của tạp chí “Đọc rẻ” rất đơn giản: Giới thiệu những đầu sách mới xuất bản trong “Tủ sách tri thức siêu rẻ”. Tiền để xuất bản tạp chí này có thể lấy từ quảng cáo (thực tế là một hình thức quảng cáo cho tủ sách siêu rẻ), hoặc từ các nhà tài trợ.
Nguồn: chungta.com
