Chữ “Nhân” mà Khổng Tử đề cập không chỉ là một lý tưởng chính trị trong xã hội, mà còn là nguyên tắc đạo đức và luân lý. Ý nghĩa quan trọng nhất của “Nhân” là yêu thương và quan tâm đến người khác.
Đối Nhân Xử Thế Thực Sự Tục Trực
Một lần, Khổng Tử và các học trò đang thảo luận về cách đối nhân xử thế. Tử Lộ nói: “Nếu người khác đối xử tốt với tôi, tôi sẽ đối xử tốt với họ; nếu họ không đối xử tốt với tôi, tôi sẽ không đối xử tốt với họ.” Khổng Tử lập tức phê phán cách suy nghĩ này: “Đây là cách ứng xử của những người không có đạo đức và lễ nghĩa.” Tử Cống tiếp tục: “Nếu người khác đối xử tốt với tôi, tôi cũng sẽ đối xử tốt với họ; nếu họ không đối xử tốt với tôi, tôi sẽ giúp họ hướng thiện.” Khổng Tử trả lời: “Đây là cách ứng xử của bạn bè với nhau.” Nhan Hồi nói: “Nếu người khác đối xử tốt với tôi, tôi sẽ đối xử tốt với họ; nếu người khác không đối xử tốt với tôi, tôi vẫn sẽ đối xử tốt với họ và chỉ dẫn họ theo con đường thiện.” Khổng Tử nhận định: “Đây là cách ứng xử với người thân. Thực ra, nếu chúng ta mở rộng tư tưởng và đối xử với mọi người trong xã hội bằng lòng chân thành, thì mới thật sự hiểu được ý nghĩa của việc đối xử tốt với người!”
Tự Trưởng Thanh Tâm, Sử Dụng Nhân Nghĩa Đối Xử Với Người
Nhan Tử đến hỏi Khổng Tử: “Thưa thầy, tôi muốn đối xử với mọi người bằng lòng ‘nhân từ’, vậy tôi phải làm thế nào để đạt được điều đó? Tôi muốn có thể sống một cuộc sống khiêm tốn, không biểu lộ lòng dũng cảm nhưng vẫn có sự tôn trọng, kết bạn với những người trí thức, và tránh phiền phức, sống một cuộc sống tự tại. Có thể làm được như vậy không, thầy?” Khổng Tử trả lời: “Để thực hiện nguyên tắc đối nhân xử thế, điều quan trọng đầu tiên là phải tự trưởng thành bản thân, không ngừng nâng cao xác nhận tư tưởng của mình. Ý kiến của bạn rất đúng, bất kể trong cảnh nghèo khó hay giàu có, bạn phải biết giữ vững bản thân mình mà không bị cuốn vào những ham muốn. Dù sống trong cảnh khốn khó hay vinh quang, bạn phải luôn khiêm tốn và tôn trọng. Không cần phô trương lòng dũng cảm, bạn có thể đối xử lễ phép với mọi người mà không làm sai sót. Nếu bạn kết bạn với những người trí thức có hoài bão cao cả và muốn tránh phiền hà trong cuộc sống, hãy cẩn thận trong việc lựa chọn bạn bè, lựa chọn từ ngữ và hành động. Đây là mục tiêu rất lớn!”
Đạo Lý Chính Trị: Hành Nhân Nghĩa Là Điểm Chuẩn Hỗ Trợ Quân Vương
Chân dung Khổng Tử. (Ảnh qua gushiciku.cn)
Tề Cao Đình một lần đến thăm Khổng Tử và hỏi: “Tôi không quản ngại đi xa vượt núi cao. Dẫu cho tôi phải mang áo mưa rơm đi, nhưng tôi sẽ dùng lòng chân thành để đến cầu kiến bạn. Mong rằng bạn có thể chỉ dạy tôi cách giúp vua tề thực hiện giá trị quốc gia.” Khổng Tử trả lời: “Hãy duy trì nguyên tắc đạo đức chân chính, ngay cả khi phải vi phạm lợi ích của quân vương, bạn cũng không thể từ bỏ nguyên tắc đạo đức. Chúng tôi tôn vua không phải vì vua mà là vì đất nước và nhân dân, tận tụy với quốc gia và nhân dân.”
“Hãy kiềm chế cảm xúc và đối xử thành thật với mọi người. Lời nói và hành động của bạn phải tuân theo đạo lý. Khi gặp người trí thức, bạn nên nỗ lực tiến cử họ; khi phát hiện người gian thần, bạn nên cố gắng tách họ ra khỏi quân vương.”
“Hãy cố gắng loại bỏ mọi suy nghĩ xấu trong lòng, tuân thủ lễ nghĩa một cách thành thật. Cẩn thận và sáng suốt trong từng lời nói và hành động. Không ngừng tự trưởng thành và dẫn dắt người khác trên con đường thiện. Chỉ khi đạt được điều này, dù bạn ở nơi xa quân vương hàng ngàn dặm, bạn vẫn có thể gần gũi như anh em ruột thịt. Nếu chỉ nói mà không làm, hoặc hành động không đi đôi với lễ nghĩa trong đối xử với mọi người, thì dù bạn sát cánh cùng vua cũng không thể thành công.”
Khổng Tử cũng nhấn mạnh rằng, trong việc đối xử với mọi người, chúng ta phải dựa trên đạo lý làm người. Đối xử tốt với mọi người không chỉ là mục tiêu chính, mà điều quan trọng là nâng cao tinh thần của chúng ta. Khổng Tử coi Lễ, Nghĩa, Khiêm Tốn và Tín là những phẩm chất cần có của người quân tử. Người quân tử có thể thông qua việc tự thẩm phán để nhận thức “nhân”, sử dụng “nhân” để “khiêm tốn” và đối xử nhân nghĩa với mọi người.
Việc áp dụng tiêu chuẩn đạo đức cao thượng vào đối nhân xử thế, giữ vững lòng trong sạch và tạo động lực cho người khác, là bổ sung quan trọng cho một vị vua trong việc hướng dẫn quốc gia.
Từ triết lý “Nhân ái” của Khổng Tử, chúng ta được khuyến khích đối xử với người khác bằng lòng chân thành và lòng khoan dung. Điều này đã làm phong phú hơn văn hóa đạo đức từng tồn tại từ xa xưa như chân thật, nhẫn nại, rộng lượng, và lòng tốt khi đối đãi với người khác… Bài học này còn có ảnh hưởng sâu rộng đến các quốc gia trong khu vực và vẫn mang ý nghĩa giáo dục sâu sắc cho đến ngày nay.
An Nhiên
