Lòng tương tư nghẹn ngào
Để thôn Đoài nhớ thôn Đông,
Một người chín nhớ mười mong một người.
Gió mưa là bệnh của trời,
Còn tương tư vấn đau lòng yêu nàng.
Hai thôn chung lại thành làng,
Vậy sao bên ấy không sang bên này?
Ngày qua ngày lại qua ngày,
Lá xanh chuyển thành cây lá vàng.
Có người nói chuyện chuyến vượt sông,
Không đến đây là chẳng còn đường sang.
Nhưng đằng này một đầu đình,
Có xa xôi mấy mà tình xa xôi…
Tương tư thao thức qua đêm,
Chẳng biết cho ai, hỏi ai ai biết.
Bao giờ bến mới gặp đò?
Hoa khuê và bướm giang hồ gặp nhau?
Nhà em có một giàn nho,
Nhà anh có một hàng cau liên phòng.
Thôn Đoài thì nhớ thôn Đông,
Có nho thôn Đoài nhớ hay không?
Bài thơ này đã được sử dụng trong các chương trình giáo dục Văn học 11 từ giai đoạn 1990-2006, Ngữ văn 11 từ năm 2007 và được giảng dạy chính thức trong giáo trình nâng cao.
Chúng tôi của “Tâm sự của Sách” muốn gửi đến bạn bài thơ này, hy vọng bạn sẽ có những ngày cuối năm đầy yên bình. Đính kèm là bài bình giảng của thầy Chu Văn Sơn về bài thơ TƯƠNG TƯ, mời bạn tham khảo tại đây.
Tương tư là nhớ nhau trong tình yêu đôi lứa. Nhưng trong cuộc sống, tương tư thường là nỗi nhớ đơn phương. Một người nhớ, nhưng người kia có thể vô tình, không biết, không muốn biết rằng mình đang khổ sở vì tương tư. Nhớ là biểu hiện của tình yêu: một tâm hồn đang nhớ là một trái tim đang yêu; một tâm hồn ngừng nhớ là dấu hiệu chắc chắn của trái tim đã ngừng yêu. Vì vậy, ai cũng từng trải qua tương tư. Nguyễn Bính cũng vậy! Chàng trai này từ quê hương đã trải qua những giai đoạn tương tư khác nhau, bị tương tư giam giữ đến khổ sở.
Yêu nhau, nhưng xa nhau, sẽ tự nảy sinh nỗi nhớ. Nhớ nhung, thực chất, là khát khao được ở gần nhau, có nhau. Xa cách về không gian và thời gian là nguyên nhân khiến cho tương tư xảy ra. Vì thế, trong tình cảm, tương tư là một khát khao, một nỗ lực vượt qua không gian và chiến thắng thời gian bằng tinh thần. Không gian và thời gian trở thành kẻ thù của những người yêu bị xa cách. Đó là những kẻ thù đáng ghét. Vì trong tương tư, khoảng cách dù là ngắn cũng trở thành vô tận, thâm sâu; một khoảnh khắc cũng trở thành véo von, sâu lắng. Đôi khi chỉ là một vài bước mà thành vực sâu. Thậm chí, với một người đầy tình cảm trước biết trước, dù chưa xa cách, tương tư đã ánh lên:
- Chẳng kịp tiếng còi tàu,
Lòng đã Nam đã Bắc. - Mà tâm em vẫn nhớ. (Xuân Quỳnh)
Trong bài thơ của mình, Nguyễn Bính đã thể hiện nỗi tương tư mãi mãi của những cặp đôi. Ngay từ những câu đầu, ông đã mô phỏng nỗi tương tư đầy sắc thái của làng quê:
“Thôn Đoài nhớ thôn Đông,
Một người chín nhớ mười mong một người.”
Chỉ vì có một chàng trai ở thôn Đoài đang nhớ về cô gái ở thôn Đông mà cuối cùng Thôn Đoài trở thành thôn nhớ thôn Đông. Cách diễn đạt bóng gió này tạo hiệu ứng không ngờ, giống như hai miền không gian đang nhớ nhau. Điều này không phải vô cớ. Khi người ta tương tư, cảnh vật xung quanh cũng bị cuốn vào nỗi tương tư, không gian tràn đầy nỗi nhớ. Người ta không nhìn bằng con mắt khách quan nữa! Cảnh vật đã nhuộm màu tương tư. Câu tiếp theo đặc biệt của Nguyễn Bính! Đó là giọng kể lể. Một câu thơ chỉ sử dụng con số! Không gian tương tư rõ ràng. Câu bát dài ra, càng dài hơn bởi giọng kể lể và chất đầy các con số nhưng theo lối thành ngữ. Mỗi người đứng ở một đầu câu thơ, xa xôi, sương mù. Giữa họ là một khoảng không gian đầy kỳ diệu. Nỗi tương tư cầu nối “chín nhớ, mười mong”, bắt đầu từ một đầu và tiếp tục mơ tưởng đến đầu kia. Kế đó là một sự giải thích:
“Gió mưa là bệnh của trời,
Tương tư là bệnh của tôi yêu nàng.”
So sánh tôi với trời, có vẻ ngông nhưng cũng có thể chấp nhận được. Vì cả hai đều bị mắc chung một căn bệnh. “Tôi” và “trời” là hai người đồng bệnh. Tuy nhiên, điều thú vị là tôi còn đánh giá thấp trời trong so sánh đó. “Gió mưa là bệnh của trời”, bệnh đó là một tật, một thói xấu, thời tiết chứng ra – một căn bệnh tự nhiên có sẵn! Trong khi “Tương tư là bệnh của tôi yêu nàng” là căn bệnh mắc phải do “nhập khẩu”. Từ khi yêu nàng, “tôi” mới mắc bệnh này. Chỉ khi coi tương tư như một “bệnh”, mới có thể kể lể về những khổ sở của tôi mang theo bệnh. Và bệnh này đã mắc nhiều giai đoạn, không chỉ là khổ sở… Lời thơ chứa đựng giọng chấp nhận một sự thực, một quy luật tất yếu không thể chống lại. “Tôi hiện ra như một người yêu đắm đuối và một nạn nhân tự nguyện mang bệnh, mang khổ sở vào thân. Có phải khi yêu, lời chân thành nào cũng trở nên thông minh như vậy? Có phải đó là sự thông minh… đáng yêu?
Có vẻ như tương tư thường bắt đầu bằng việc kể lể, tả thảo, và rồi không ai dừng lại ở đó. Sẽ có cả trách móc, giận hờn, sẽ có cả đòi hỏi… cũng đơn phương. Nghĩa là bệnh tương tư sẽ ngày càng trầm trọng hơn. Nhưng điều thú vị là, cùng một không gian ấy, khi đã kể lể nỗi khổ của mình, người ta bỗng dài ra vô tận, trái ngược, đến khi trách móc, “kể tội đối phương” thì lại thu hẹp chột kề:
“Hai thôn chung lại thành làng,
Vậy sao bên ấy không sang bên này?”
Mở đầu với “Thôn Đoài nhớ thôn Đông”, có vẻ như có khoảng cách vô hạn. Nhưng đến đây, thì sự khoảng cách đã hoàn toàn biến mất: dù hai thôn nhưng thực ra chỉ có một làng. Điều thú vị là tâm lý tương tư! Khoảng cách có vậy mà có thể co giãn, biến hóa như thế!
Tuy nhiên, có vẻ như còn hờn dỗi:
“Tương tư thức mấy đêm rồi,
Biết cho ai, hỏi ai người biết cho!”
Và khát khao:
“Bao giờ bến mới gặp đò?
Hoa khuê và bướm giang hồ gặp nhau?”
Cuối cùng, lại khẳng định:
“Nhà em có một giàn nho,
Nhà anh có một hàng cau liên phòng.”
“Thôn Đoài thì nhớ thôn Đông,
Cau thôn Đoài nhớ giầu không thôn nào?”
Mọi thứ đã sẵn sàng và sẵn lòng chờ đợi. Chỉ còn em nữa thôi! Thôn Đoài đã nhớ thôn Đông, không còn nghi ngờ gì nữa. Vậy thì, cau thôn Đoài có nhớ giầu không thôn nào. Câu thơ chứa một logic… nguy hiểm!
Vậy là, trong đáy sâu tâm lý, Tương tư chính là khao khát hạnh phúc đôi lứa, khao khát gặp gỡ, ở gần nhau. Khao khát ấy tràn ra trong giọng điệu khi kể lể, khi giận hờn trách móc. Khao khát ấy còn kí thác vào những cặp đôi lẩn khuất trong bài thơ. Ban đầu, những cặp đó xa xôi, nhưng ngày càng gần nhau. Lần đầu tiên, năm 1990, khi viết cho sách Để dạy tốt Văn 11 dành cho giáo viên, tôi chỉ nhận ra một nửa số cặp đôi. Bây giờ, khi thống kê kĩ hơn, mới nhận ra nhiều cặp đôi hơn cất giấu khắp bài thơ:
Thôn Đoài – Thôn Đông
Một người – Một người
Tôi – Nàng
Bên ấy – Bên này
Bến – Đò
Hoa khuê và bướm giang hồ
Nhà anh – Nhà em
Và cuối cùng là Trầu – Cau
Tất cả đã sẵn sàng và nóng lòng chờ đợi. Chỉ còn em nữa thôi! Khi em đến, trầu cau sẽ thắm lên và tất cả các cặp đôi hờ còn lại sẽ thành đôi. Bệnh tương tư sẽ được chữa trị! Nỗi khổ sở sẽ tan biến!…
Nhưng em có biết không, khi tất cả những điều đó xảy ra, thì cũng là lúc nỗi tương tư… bị hoá giải.
Xem thêm:
Tham khảo các tài liệu về Tác phẩm văn học tại chuyên mục: https://thichvanhoc.com.vn/tai-lieu/tac-pham/
Đón xem các bài viết mới nhất trên fanpage FB Tâm sự của Sách.
