Sự tích bánh chưng – bánh giầy
- Vào thời vua Hùng trị vì đất nước, khi thấy tuổi tác đã cao, sức khỏe suy yếu, vua quyết định tìm người kế vị. Với hai mươi hai người con trai khôn lớn và tài trí xuất chúng, vua tổ chức một cuộc thi để chọn người thích hợp.
Vua Hùng triệu hồi tất cả hoàng tử về. Ông truyền cho họ:
- Cha biết cuộc sống con cháu gắn bó với trời đất. Cha muốn truyền ngôi cho một trong các con. Hãy làm một món ăn đặc biệt để cúng tổ tiên. Nếu có món ăn tuyệt vời, cha sẽ chọn con đó.
Nghe lệnh vua cha, các hoàng tử khắp nơi tìm kiếm những món ăn độc đáo. Họ đi khắp mọi miền đất, lên núi, xuống biển để tìm kiếm.
- Trong số hai mươi hai hoàng tử, có hoàng tử thứ mười tám là Liêu. Từ nhỏ, Liêu đã mồ côi mẹ và phải sống cô đơn. Không ai giúp đỡ trong việc tìm kiếm món ăn đặc biệt. Chỉ còn ba ngày nữa là cuộc thi mà Liêu chưa có hương vị đặc biệt nào. Đêm đó, Liêu lo lắng nằm suy nghĩ, sau đó mất giấc. Trong giấc mơ, Liêu thấy có một nữ thần đến từ trên trời.
Nữ thần bảo:
- Không gì quý bằng trời đất, không gì có giá trị như gạo. Hãy đem vo cho tôi, rồi kiếm một ít đậu xanh.
Sau đó, Liêu thấy nữ thần trình bày những tấm lá rộng và xanh. Nữ thần giải thích:
- Chiếc bánh này giống mặt đất. Đất có cây cỏ, ruộng đồng thì màu xanh tươi, hình vuông vắn. Bên trong bánh phải có thịt và đỗ để thể hiện ý nghĩa của đất, cây cỏ, ruộng đồng… Sau đó, để những hạt nếp trắng lên để làm cho bánh mềm, giã nhuyễn để tạo thành chiếc bánh giống hình trời: màu trắng, hình tròn như bầu trời…
Liêu dậy và bắt đầu làm bánh giống như trong giấc mơ.
- Ngày hoàng tử đến với cuộc thi là ngày tưng bừng nhất ở Phong Châu. Cả ngàn người đổ về đây. Mọi người đều háo hức chờ kết quả.
Vào lúc mặt trời mọc, vua Hùng tham gia lễ cúng tổ tiên. Tiếng chiêng và tiếng trống vang vọng. Mọi người đều trông mong kết quả cuộc thi.
Sau khi nếm thử, vua Hùng ngạc nhiên, yêu cầu Liêu lên và hỏi cách làm bánh. Hoàng tử Liêu không quên nhắc lại giấc mơ kì lạ của mình.
Vào buổi trưa, vua Hùng tuyên bố hoàng tử thứ mười tám là người chiến thắng và kế vị. Vua giơ lên hai chiếc bánh để mọi người xem và tuyên bố:
- Hai chiếc bánh này thể hiện lòng hiếu thảo của con cháu và tôn trọng tổ tiên như trời đất. Nhưng những hạt ngọc đó mọi người đều có thể làm được. Có lẽ đó không phải là những món ăn ngon và quý nhất để cúng tổ tiên…
Từ đó, hàng năm vào ngày Tết, mọi người đều làm hai loại bánh đó, gọi là bánh chưng và bánh giầy, để cúng tổ tiên.
Hoàng tử Liêu sau này trở thành vua, tức Hùng Vương thứ bảy.
Chú giải trong truyện Sự tích bánh chưng – bánh giầy
-
Bánh chưng: bánh gạo nếp hình vuông, bên trong có nhân đậu xanh và thịt lợn hoặc đường, được gói bằng lá dong.
-
Bánh giầy (bánh dày): bánh làm từ xôi nếp giã nhuyễn, hình tròn và dẹp.
-
Trị vì: cầm quyền cai trị một đất nước.
-
Nối ngôi: trở thành vua thay cho vị vua trước đã mất (hoặc từ bỏ vị trí vua).
-
Hoàng tử: con trai của vua.
-
Gần đất xa trời: nghĩa là sắp qua đời, sức khỏe yếu ớt.
-
Tổ tiên: ông bà từ thời đời này qua đời khác.
-
Ngàn: núi non.
-
Nữ thần: thần nữ.
-
Thiên hạ: toàn bộ xã hội loài người.
-
Trần gian: cuộc sống, trên khắp đất trời.
-
Vo: ngâm gạo trong nước để làm sạch cám.
-
Cầm thú: chim chóc và động vật, đại diện cho động vật nói chung.
-
Đồ: nấu chín bằng hơi nước (gạo, ngô, đỗ…).
-
Quê mùa: giản dị, mộc mạc (như cuộc sống ở nông thôn).
-
Tôn: đưa lên địa vị cao quý.
-
Tục lệ: những thói quen sinh hoạt lâu đời trong xã hội.
Lưu ý: Cách viết “bánh giầy” hay “bánh dày” vẫn gây tranh cãi. Theo nghiên cứu ngôn ngữ, “bánh giầy” là cách viết chính xác hơn. Tuy nhiên, phần lớn mọi người vẫn dùng cụm từ “bánh dày” để chỉ loại bánh này của Hoàng tử Liêu.
