Tình cao đẹp về người Cha yêu quý
Đất nước ta, nhân dân ta và ca dao, từ hàng trăm năm nay luôn được gắn kết thuận khiết, thắm sắc hồng. “Đất nước này là đất nước của nhân dân/ Đất nước của ca dao, thần thoại” (Nguyễn Khoa Điềm). Và trong dân tộc ta, trong lòng nhân dân ta, non sông và đất nước đã sinh ra Hồ Chủ tịch, người anh hùng dân tộc vĩ đại. Người đã làm rạng rỡ dân tộc ta, lòng nhân dân và non sông đất nước (Điếu văn của BCHTƯ Đảng Cộng sản Việt Nam trong lễ tang Hồ Chủ tịch). Trong lịch sử văn học của dân tộc và thế giới, chưa có ai được ca nhân hóa như người Cha yêu quý Bác Hồ của chúng ta. Bởi vì “Người là Cha, là Bác, là Anh/ Quả tim lớn lọc trăm dòng máu đỏ” (Tố Hữu), bởi vì Hồ Chí Minh – cái tên đầy thơ mộng (Pêlix Pita Rôđrighêt – nhà thơ Cu Ba).
Bác Hồ và văn hóa ca dao
Trong suốt cuộc đời, Bác Hồ rất thích sử dụng ca dao, tục ngữ trong các bài viết của mình để mọi người dễ hiểu, dễ ghi nhớ, dễ truyền đạt cách mạng. Ngay cả khi bệnh nặng, Bác vẫn thèm nghe một câu hò xứ Nghệ. Nhà thơ Lê Anh Xuân đã viết trong “Trường ca Nguyễn Văn Trỗi”: “Điệu lục bát, khúc dân ca/ Việt Nam là Bác, Bác là Việt Nam”. Ngay trong bản Di chúc thiêng liêng, trước khi rời xa, Người đã dặn lại đồng bào, đồng chí bằng một câu lục bát biến thể:
Còn non, còn nước, còn người
Thắng giặc Mỹ, ta sẽ xây dựng hơn mười ngày nay!Quả thực, Bác và ca dao, ca dao và Bác hài hòa, thắm thiết. Có gì đẹp hơn và tự hào hơn khi nhân dân ta, từ núi rừng hải đảo xa xôi cho đến vùng đồng bằng Đồng Tháp, đã viết những câu ca dao chứa đựng tình yêu và tấm lòng để tưởng nhớ Người:
Bác Hồ là vị Cha chung
Là sao Bắc Đẩu, là vầng Thái Dương.Nhà thơ Trần Hữu Thung, người sinh ra ở quê hương Bác, đã chọn lọc hàng ngàn câu ca dao viết về Bác từ khắp mọi miền đất nước để tạo ra cuốn “Ca dao về Bác Hồ” với 1.240 câu. Nhà giáo Nguyễn Nghĩa Dân trong “Ca dao Việt Nam 1945-1975” đã thu thập 745 bài ca dao (mỗi bài ca dao có 2 dòng lục bát là đơn vị ngắn nhất), trong đó có tới 93 bài viết về Bác Hồ (chiếm hơn 13%). Bác sống như trời đất của chúng ta (Tố Hữu), như ánh sáng, như không khí không thể thiếu trong cuộc sống của mỗi con người Việt Nam, và ai cũng cảm thấy:
Tự hào biết mấy Bác ơi
Bác cho con cả cuộc đời tự do.Hoặc:
Con đang đi giữa đêm trường
Nhờ Cha soi đuốc dẫn đường cho con.Công Cha như nước, như non
Như gương Hồ Thủy, như hòn Thái Sơn.Các hình ảnh như mặt trời, sao Bắc Đẩu, núi Thái Sơn, ngọn lửa, biển rộng, sông dài, núi cao, trăng rằm, hoa sen… luôn xuất hiện với tần số cao trong các câu ca dao về Bác:
Đố ai đếm hết vì sao
Đố ai đếm được công lao Bác Hồ.Hoặc:
Cụ Hồ như cột trụ bằng đồng
Muốn lay chẳng ngã, muốn rung chẳng rời...Đồng bào Tây Nguyên đã sáng tạo ra một câu ca dao với những so sánh tưởng tượng cảm động:
Hồ Chí Minh - Người là con sông lớn
Người là mặt trời, Người là mặt trăng.Mùa lạnh nhắc tên Hồ Chí Minh: Cái bụng ấm,
Mùa nắng nhắc tên Hồ Chí Minh: Mây thêu mặt trời hồng,
Mùa Thu nhắc tên Hồ Chí Minh: Mây lắng trời trong,
Mùa Xuân nhắc tên Hồ Chí Minh: Cây cỏ đâm nhựa trổ bông.Đồng bào Ê Đê, Gia Rai, Ba Na cũng thường hát:
Lên rừng nhắc tên Hồ Chí Minh
Quên cả chân chồn, leo dốc nhanh.Xuống đồng nhắc tên Hồ Chí Minh
Cấy lúa suốt ngày không thấy mệt.Bữa ăn nhắc tên Hồ Chí Minh
Đôi đũa và cơm như ngọc.Nằm ngủ nhắc tên Hồ Chí Minh
Trời tan bóng tối, ấm năm canh.Đồng bào các dân tộc Thái, Mường, Tày, Nùng, Hmong ở Việt Bắc, Tây Bắc luôn cảm nhận được tình cảm mà Bác dành cho họ:
Đất nước ta có Cụ Hồ
Cụ Hồ thương dân đất Mường ta, sông bể không bằng.Hoặc:
Cụ Hồ cái bụng tốt thay
Đưa đến chòm này người cán bộ giỏi giang.Đồng bào Khmer, Chăm, Hoa cũng như hàng triệu trái tim miền Nam luôn tin tưởng và biết ơn Bác:
Cụ Hồ với dân như chân với tay
Như chày với cối, như cội với cành.Hoặc:
Nhưng rồi ngẫm lại mà coi
Có Đảng, có Bác, châu chấu đá voi lộn nhào.Hoặc:
Ai về nhắn nhủ cùng ai
Có Đảng, có Bác chẳng sợ chông gai bùn lầy.Các chiến sĩ trên dải Trường Sơn – bên nắng cháy bên mưa quay, lại nhớ đến ngọn núi Tây Phong Lĩnh, nơi Bác từng tập leo khi mới ra khỏi tù, để từ đó có thêm sức mạnh:
Ngọn Tây Phong Lĩnh Bác trèo
Để giờ có núi, có đèo con qua.Trường Sơn mây phủ, mưa sa
Chồn chân càng nhớ bước Cha mở đường.Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, nhân dân ta từng coi khinh máy bay quân địch, bởi lòng tin vào bàn tay lãnh đạo phi thường của Bác:
Thằng Tây có trăm máy bay
Cũng không bằng cái móng tay Cụ Hồ.Đặc biệt, nhà thơ Bảo Định Giang đã lồng ghép tấm lòng của hàng triệu người miền Nam vào câu ca dao nổi tiếng “Cụ Hồ và bông sen”:
Tháp Mười đẹp như bông sen
Nước Nam đẹp nhất có tên Cụ HồBông sen để lễ chùa
Cụ Hồ để tôn thờ trong lòng.Câu ca dao này đã trở thành tài sản vô hình chung của toàn dân tộc, là câu ca dao hiện đại và hay nhất về Bác Hồ. Đây là câu ca dao được thay đổi nhằm phổ cập hơn bằng cách sử dụng ngữ pháp phương ngữ Nam:
Tháp Mười đẹp nhất hoa sen
Việt Nam đẹp nhất có tên Bác Hồ.Những câu ca dao hiện đại về Bác Hồ đa dạng về chủ đề và sáng tạo của thơ ca dân gian. Chúng truyền miệng và được cùng sáng tạo bởi độc giả từ khắp cả nước. Các phiên bản đã được chỉnh sửa để đạt tới mức độ phổ biến và hoàn mỹ nhất. Tuy nhiên, chúng vẫn giữ được cái riêng của từng vùng, từng miền và từng dân tộc. Từ đó, ta nhìn thấy vai trò to lớn của Bác trong cuộc sống văn hóa và tinh thần của nhân dân ta. Người đã trở thành nguồn cảm hứng vô tận cho nhiều ngành nghệ thuật cũng như ca dao hiện đại Việt Nam nói riêng.
Bác đã ra đi, nhưng mỗi khi đọc những vần thơ về Bác hoặc những câu ca dao mà dân tộc ta viết về Bác, chúng ta lại cảm thấy: Tình yêu và lòng quý mến Bác ngày càng trong sáng, và chúng ta tưởng nhớ Bác như đang nghe lời của non nước, ngày xưa và cả ngày mai (Tố Hữu). Cuối cùng, xin dẫn một câu ca dao được viết trong thời kháng chiến chống Pháp, về Bác để kết thúc bài viết này như một thông điệp gửi đến bạn đọc gần xa và tưởng nhớ tới hồn Bác nhân Ngày sinh của Người 19-5:
Cụ Hồ ở giữa lòng dân
Tuy xa, xa lắm, nhưng gần, gần ghê,
Mỗi khi thư Cụ gửi về
Rộn ràng khắp chợ cùng quê đón mừng,
Ai ngoài muôn dặm trùng dương
Cũng thường nhận được tình thương của Cụ Hồ.Bài viết được thể hiện qua lời của Lê Xuân theo vawnnghedanang.org và Minh Thu (st)
